Lista aktualności
Mała retencja w lasach
opracowanie: Centrum Informacyjne Lasów Państwowych / opracowanie graficzne: Marta Krzemień-Ojak
Nasz klimat się zmienia. Niektórym zmianom możemy przeciwdziałać, do innych musimy się przystosować. Ta prawidłowość dotyczy również lasów. W procesie ich adaptacji do zmian klimatu niezwykle istotne jest to, w jaki sposób gospodarujemy wodą. Las jako ekosystem powinien być przygotowany zarówno na okresy jej nadmiaru, jak i niedoboru. Lasy odgrywają niezwykle ważną rolę w cyklu obiegu i magazynowania wody. Po każdych opadach deszczu ogromne ilości wody gromadzone są we wszystkich warstwach lasu: przez rośliny, ściółkę i glebę. Część wody odparowuje do atmosfery, by powrócić na powierzchnię Ziemi w postaci deszczu, część natomiast wnika w glebę i zasila wody gruntowe oraz głębinowe, a także trafia do strumieni, rzek lub zbiorników wodnych. Jeżeli nasze działania skierowane są na spowolnienie obiegu wody w tym cyklu, zwłaszcza poprzez jej czasowe magazynowanie lub spowalnianie odpływu, to wówczas mówimy o retencji.
NA CZYM POLEGA RETENCJA
Retencja w lasach to działania podejmowane przez Lasy Państwowe na rzecz ograniczania szybkości odpływu wód opadowych oraz gromadzenia wody w środowisku. Ze względu na zmieniający się klimat oraz konsekwencje niekorzystnych zjawisk pogodowych leśnicy realizują szereg działań adaptacyjnych, które łagodzą negatywne skutki tych zjawisk.
W lasach mamy do czynienia z tzw. małą retencją, która polega przede wszystkim na zatrzymywaniu wody w lesie poprzez jej magazynowanie w niewielkich zbiornikach i oczkach wodnych oraz na terenach mokradłowych. W górach szczególną rolę odgrywa również tzw. retencja stokowa, która polega na kontrolowaniu i ograniczaniu spływu wody po powierzchni stoków górskich. Ponadto w ramach tzw. małej retencji prowadzone są działania mające na celu ochronę infrastruktury leśnej przed nadmierną erozją wodną.
Lasy Państwowe od wielu lat realizują przedsięwzięcia rozwijające retencję na terenach leśnych. Z uwagi na dużą skalę (obszar całej Polski) są to często działania bardzo kosztowne, dlatego wspierane są przez fundusze unijne.
JAKIE SĄ EFEKTY MAŁEJ RETENCJI
Jedną z głównych korzyści płynących z tzw. małej retencji jest wzrost potencjału magazynowania wody przez lasy oraz poprawa bilansu wodnego. Nadmierny odpływ wody zostaje ograniczony i spowolniony, wzrasta poziom wód gruntowych oraz wilgotność siedlisk.
Śródleśne stawy, oczka wodne i mokradła oddziałują korzystnie na mikroklimat oraz wpływają na wzrost wilgotności powietrza i ściółki leśnej. Tym samym obniżając zagrożenie pożarowe w lasach i sprawiając, że lasy oraz sąsiadujące z nimi tereny stają się odporniejsze na suszę.
Zahamowanie odpływu wody opadowej, jej rozpraszanie oraz gromadzenie w wielu zbiornikach pomaga w okresach intensywnych opadów przechwycić jej nadmiar, wpływając na zmniejszenie zagrożenia powodziowego. Ograniczone zostają również skutki nadmiernej erozji wodnej, zwłaszcza tej powodowanej przez intensywne, obfite opady deszczu.
Małe zbiorniki i oczka wodne, a także tereny mokradeł tworzą również przyjazne środowisko dla rozwoju wielu gatunków roślin i zwierząt, pełniąc jednocześnie funkcję wodopojów.
Ponadto zbiorniki o nieregularnych, naturalnych kształtach, ich kaskady lub małe oczka wodne wzbogacają piękno leśnego krajobrazu.
MAŁA RETENCJA NA TERENIE RDLP W KRAKOWIE
Na terenie Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Krakowie realizowane są obecnie następujące projekty z zakresu tzw. małej retencji:
- Kompleksowy projekt adaptacji lasów i leśnictwa do zmian klimatu - mała retencja oraz przeciwdziałanie erozji wodnej na terenach górskich.
- Kompleksowy projekt adaptacji lasów i leśnictwa do zmian klimatu - mała retencja oraz przeciwdziałanie erozji wodnej na terenach nizinnych.
Projekty współfinansowane są przez Unię Europejską w ramach II osi priorytetowej Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko (działanie 2.1 Adaptacja do zmian klimatu wraz z zabezpieczeniem i zwiększeniem odporności na klęski żywiołowe, w szczególności katastrofy naturalne oraz monitoring środowiska). Stanowią one kontynuację projektów „małej retencji górskiej i nizinnej” realizowanych przez Lasy Państwowe w latach 2007-2013.
Do udziału w „Kompleksowym projekcie adaptacji lasów i leśnictwa do zmian klimatu - mała retencja oraz przeciwdziałanie erozji wonnej na terenach górskich” zgłosiło się 12 nadleśnictw wchodzących w skład RDLP w Krakowie. Poszczególne nadleśnictwa zrealizują w latach 2016-2022 łącznie ponad 250 zadań związanych m.in. z:
- budową lub przebudową 25 zbiorników wodnych o łącznej planowanej pojemności około 40 tys. m3,
- budową lub przebudową urządzeń wodnych takich jak: przepusty, mosty, brody, zabezpieczeniem przeciwerozyjnym skarp, brzegów, osuwisk, zabezpieczeniem szlaków zrywkowych i dróg leśnych.
Dodatkowo w Nadleśnictwie Miechów oraz Nadleśnictwie Niepołomice, w ramach „Kompleksowego projektu adaptacji lasów i leśnictwa do zmian klimatu - mała retencja oraz przeciwdziałanie erozji wodnej na terenach nizinnych”, powstaną m.in. 4 zbiorniki wodne o planowanej pojemności około 2,65 tys. m3 oraz urządzenia wodne w postaci przepustów.
Jak dotąd dwa nadleśnictwa z terenu RDLP w Krakowie zakończyły realizację wszystkich zadań zaplanowanych do wykonania w ramach „Kompleksowego projektu adaptacji lasów i leśnictwa do zmian klimatu - mała retencja oraz przeciwdziałanie erozji wodnej na terenach górskich”. W 2018 roku Nadleśnictwo Krościenko wykonało prace polegające na zabezpieczeniu obiektów infrastruktury leśnej przed skutkami nadmiernej erozji wodnej związanej z gwałtownymi opadami i spływami wód w leśnictwie Jaworki. Z kolei w 2019 roku Nadleśnictwo Nowy Targ zrealizowało szereg działań, w tym ukończyło budowę dwóch zbiorników wodnych na terenie leśnictwa Bór, przeznaczonych do magazynowania wody opadowej. Budowa zbiorników zakończyła się w listopadzie ubiegłego roku. W pozostałych nadleśnictwach prace związane z realizacją poszczególnych zadań nadal trwają, bądź rozpoczną się w najbliższych miesiącach.
Zachęcamy do zapoznania się ze szczegółowymi informacjami na temat projektów z zakresu tzw. małej retencji w lasach, dostępnymi na stronie internetowej Centrum Koordynacji Projektów Środowiskowych (https://www.ckps.lasy.gov.pl/).
